میدان‌های الکترومغناطیسی (EMF): انواع، منابع و نگرانی‌های مرتبط با سلامت
میدان‌های الکترومغناطیسی (EMF) که با عنوان پرتوهای الکترومغناطیسی (EMR) نیز شناخته می‌شوند، حضور نامرئی اما دائمی در دنیای امروزی ما دارند. این میدان‌ها از منابع متعددی تولید می‌شوند، از جمله خطوط انتقال برق، سیم‌کشی‌های خانگی، و دستگاه‌های الکترونیکی رایج مانند لپ‌تاپ‌ها و تلفن‌های همراه.
به‌طور کلی، EMFها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: پرتوهای با فرکانس بسیار پایین (ELF) و پرتوهای با فرکانس رادیویی (RF). پرتوهای ELF از هر وسیله‌ای که به برق متصل باشد یا با باتری کار کند ساطع می‌شوند. در مقابل، پرتوهای RF توسط فرستنده‌های بی‌سیم داخل دستگاه‌ها تولید می‌شوند و امکان اتصال سلولی، وای‌فای و بلوتوث را فراهم می‌کنند.
تحقیقات علمی و گزارش‌های بهداشتی متعددی، نگرانی‌هایی را در مورد تماس بلندمدت با این نوع پرتوها به‌ویژه در زمانی که منبع در نزدیکی بدن قرار دارد، مطرح کرده‌اند. از جمله آثار احتمالی این تماس می‌توان به ناباروری، اختلالات قلبی، ابتلا به سرطان خون (لوسمی)، سقط جنین، تهوع، دردهای عضلانی، سوختگی‌های پوستی و آسیب‌های سلولی و شکست DNA اشاره کرد؛ مواردی که با بروز اختلالات عصبی و بیماری‌های سیستم عصبی مرتبط دانسته شده‌اند.
در حالی که برخی از منابع EMF مانند دکل‌های مخابراتی، مایکروویو و مودم‌های بی‌سیم به‌وضوح قابل مشاهده‌اند، برخی دیگر به‌طور پنهان در سبک زندگی روزمره ما حضور دارند. شناسایی منابع مختلف پرتوهای الکترومغناطیسی در محیط زندگی و آگاه شدن از آن‌ها، نخستین گام در جهت کاهش تماس و افزایش ایمنی سلامت فردی محسوب می‌شود.
منابع میدان‌های الکترومغناطیسی (EMF)
در زندگی روزمره، ما به‌طور مداوم در معرض منابع مختلفی از میدان‌های الکترومغناطیسی قرار داریم. بسیاری از این منابع در خانه یا محل کار ما حضور دارند و برخی دیگر در محیط‌های شهری و عمومی قابل مشاهده‌اند. در ادامه، به مهم‌ترین منابع تولید EMF و ویژگی‌های آن‌ها پرداخته می‌شود:
-
رایانه‌ها (کامپیوترها)
دستگاه‌های کامپیوتری میدان‌های الکترومغناطیسی تولید می‌کنند که در برخی موارد فراتر از حدود توصیه‌شده هستند و می‌توانند بدن را به‌شدت در معرض تشعشع قرار دهند. -
تلفن‌های بی‌سیم و همراه
گوشی‌های موبایل و تلفن‌های بی‌سیم می‌توانند EMFهای بسیار قوی ساطع کنند. شدت این تشعشع بسته به نوع دستگاه و فاصله آن با بدن متغیر است. در مواردی، امواج می‌توانند تا چندین اینچ به درون مغز نفوذ کنند. -
مودم‌ها و روترهای WiFi
این دستگاه‌ها امواج بی‌سیم با فرکانس بالا منتشر می‌کنند که می‌توانند تا چند صد متر منتقل شوند. اگرچه قدرت آن‌ها بیشتر از سیگنال‌های تلفن همراه است، اما برد کمتری دارند. -
کنتورهای هوشمند برق (Smart Meters)
این دستگاه‌ها برای اندازه‌گیری دیجیتال مصرف برق و سایر خدمات، امواج فرکانس رادیویی منتشر می‌کنند. آن‌ها همواره روشن هستند و می‌توانند منبع قابل توجهی از EMF باشند. توصیه می‌شود این کنتورها در نزدیکی اتاق خواب یا فضای نشیمن قرار نداشته باشند. در برخی مناطق می‌توان درخواست تعویض آن‌ها با کنتورهای سنتی را مطرح کرد. -
لوازم جانبی بلوتوث (Bluetooth)
دستگاه‌هایی مانند هدفون، اسپیکر، سیستم‌های خودرویی و حتی وسایلی مانند ردیاب کلید و چمدان، همگی با استفاده از سیگنال‌های RF به گوشی متصل می‌شوند. اگرچه قدرت این امواج پایین است و برد آن‌ها معمولاً تا ۱۰ متر است، اما استفاده مداوم می‌تواند نگران‌کننده باشد. -
خطوط انتقال برق
خطوط برق فشار قوی، EMF با شدت بالا ساطع می‌کنند. با این حال، به دلیل فاصله نسبتاً زیاد این خطوط از بدن انسان، خطر آن‌ها اغلب کمتر از سایر منابع است. -
سیم‌کشی ساختمان
سیم‌های برق که در دیوارها و سقف‌ها قرار دارند، امواج ELF منتشر می‌کنند. این مورد به‌ویژه برای افرادی که حساسیت الکتریکی دارند، می‌تواند نگران‌کننده باشد. -
پتوهای برقی
پتوهای برقی می‌توانند میدان‌هایی ایجاد کنند که تا حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر به داخل بدن نفوذ می‌کنند. برخی پژوهشگران، از جمله دکتر نانسی ورتهایمر و اد لیپر، ارتباط این دستگاه‌ها را با سقط جنین و لوسمی در کودکان مطرح کرده‌اند. -
مایکروویو
این دستگاه‌ها امواجی با فرکانس بالا منتشر می‌کنند که شدت آن‌ها معمولاً بر حسب میلی‌وات بر سانتی‌متر مربع (mW/cm²) سنجیده می‌شود. اگرچه حد مجاز تماس با این تشعشع در آمریکا ۱ mW/cm² تعریف شده، اما در برخی مایکروویوهای قدیمی یا معیوب، این مقدار ممکن است به‌راحتی تجاوز کند. -
ساعت‌های برقی
برخی ساعت‌های برقی می‌توانند تا فاصله یک متری، میدان‌هایی به شدت ۵ تا ۱۰ میلی‌گاوس تولید کنند. مطالعات مختلف، تماس بلندمدت با این میدان‌ها را با افزایش خطر تومور مغزی مرتبط دانسته‌اند. -
ریش‌تراش‌های برقی و سشوار
این وسایل به‌ویژه هنگام استفاده، EMF بالایی تولید می‌کنند. اگرچه استفاده آن‌ها مقطعی است، اما برخی متخصصان توصیه می‌کنند کودکان به‌دلیل حساسیت بیشتر سیستم عصبی‌شان از این دستگاه‌ها استفاده نکنند. -
مانیتورهای کودک (Baby Monitors)
این دستگاه‌ها علاوه بر انتشار امواج ELF، سیگنال‌های RF نیز ساطع می‌کنند. با توجه به اینکه معمولاً در اتاق کودک قرار می‌گیرند و تمام شب روشن هستند، می‌توانند بافت‌ها و سلول‌های در حال رشد کودک را تحت تأثیر قرار دهند.
بررسی‌های علمی پیرامون میدان‌های الکترومغناطیسی (EMF)
در سال ۱۹۹۰، آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده (EPA) پس از مرور مجموعه‌ای گسترده از مطالعات، گزارشی بحث‌برانگیز منتشر کرد که در آن میدان‌های الکترومغناطیسی (EMF) به‌عنوان احتمالاً سرطان‌زا برای انسان طبقه‌بندی شدند. با این حال، در نسخه نهایی این گزارش، اشاره به سرطان حذف شد. جالب آن‌که در همان گزارش آمده بود:
«در جمع‌بندی، چندین مطالعه‌ای که نشان‌دهنده افزایش بروز لوسمی، لنفوم، و سرطان سیستم عصبی در کودکان در معرض EMF هستند—که با یافته‌های مشابهی در مطالعات شغلی بر روی بزرگسالان نیز پشتیبانی می‌شوند—الگوی پاسخ‌دهی ثابتی را نشان می‌دهند که به‌وضوح به یک رابطه علّی اشاره دارد.»
مارتین هالپر، مدیر بخش تحلیل و پشتیبانی EPA نیز اذعان کرد:
«من تاکنون مجموعه‌ای از مطالعات اپیدمیولوژیک ندیده‌ام که از نظر وزن شواهد به آنچه در مورد EMFها می‌بینیم نزدیک باشد. قطعاً چیزی در این میان وجود دارد.»
در سال ۱۹۸۹، وزارت انرژی ایالات متحده نیز گزارش داد:
«اینک به‌طور کلی پذیرفته شده که قرار گرفتن در معرض میدان‌های الکترومغناطیسی واقعاً دارای اثرات زیستی است.»
در طول دهه ۱۹۹۰، گزارش‌های نگران‌کننده‌ای توسط روزنامه وال‌استریت ژورنال و چندین نشریه تخصصی رایانه منتشر شد. در آن زمان، حتی برنامه‌هایی از تد کاپل در شبکه ABC و دن راتر در شبکه CBS به بررسی موضوع EMF اختصاص داشتند.
با این حال، با گسترش روزافزون فناوری دیجیتال و وابستگی روزانه مردم و کسب‌و‌کارها به این ابزارها، شدت این واکنش‌ها کاهش یافت.
در سال‌های اخیر، با همه‌گیر شدن فناوری در سراسر جهان، موضوع EMF بار دیگر به کانون توجه بازگشته است. مطالعات جدید، EMF را با اختلالات گسترده‌ای مانند بیش‌فعالی (ADHD)، چاقی، اوتیسم، ناباروری، بیماری‌های قلبی، سقط جنین، بیماری‌های مزمن و اختلالات عصبی ناشی از آسیب به سلول‌ها و فرآیندهای سلولی مرتبط دانسته‌اند.
به‌عنوان نمونه، در سال ۲۰۱۶، یک مطالعه جامع و داوری‌شده توسط برنامه ملی سم‌شناسی ایالات متحده (NTP) منتشر شد. در این پژوهش، بیش از ۲۵۰۰ موش در معرض سطوح مختلفی از پرتوهای RF—نوعی از امواج ساطع‌شده از تلفن‌های همراه—قرار گرفتند.
نتایج این مطالعه نشان داد که بین میزان پرتو دریافتی و نرخ بروز سرطان‌های نادر مغز و قلب، رابطه مستقیمی وجود دارد. موش‌هایی که در معرض این پرتوها نبودند، چنین تومورهایی را توسعه ندادند.
در گزارش همراه این مطالعه آمده بود:
«با توجه به استفاده گسترده جهانی از ارتباطات همراه در میان کاربران با هر رده سنی، حتی افزایش اندک در میزان بروز بیماری به‌دلیل تماس با پرتوهای بی‌سیم می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای سلامت عمومی داشته باشد.»
سطوح ایمن تماس با میدان‌های الکترومغناطیسی (EMF)
اگرچه موضوع میزان ایمن تماس با EMF هنوز مورد بحث و اختلاف‌نظر است، اما اجماع علمی در حال رشدی پیرامون حدود قابل‌قبول قرار گرفتن در معرض این پرتوها در حال شکل‌گیری است.
بر اساس اسناد تخصصی و داده‌های منتشرشده توسط نهادهای رسمی، سطح طبیعی و پس‌زمینه‌ای میدان‌های الکترومغناطیسی در هوای اطراف ما، معمولاً در حدود ۰٫۵ میلی‌گاوس (mG) با فرکانس ۶۰ هرتز برآورد می‌شود. این میزان به‌عنوان سطح پایه‌ای در محیط در نظر گرفته می‌شود، و هر مقدار فراتر از آن معمولاً ناشی از تجهیزات و دستگاه‌های الکترونیکی اطراف است.
در کشور سوئد، برای حفظ ایمنی سلامت عمومی، توصیه شده است که شدت EMF تولیدشده توسط دستگاه‌های الکترونیکی از ۱ میلی‌گاوس فراتر نرود. در ایالات متحده نیز، برخی منابع و مطالعات آستانه ایمنی را ۲٫۵ میلی‌گاوس اعلام کرده‌اند.
به‌طور کلی، هرچه شدت میدان‌های الکترومغناطیسی کمتر باشد، ریسک اثرات منفی بر سلامت کاهش می‌یابد. رعایت این حدود به‌ویژه برای کودکان، زنان باردار و افراد حساس به EMF اهمیت بیشتری دارد.
