خطرات سلامت ناشی از قرار گرفتن در معرض پرتوهای الکترومغناطیسی (EMF)
پرتوهای الکترومغناطیسی (EMR) یا تشعشعات میدان الکترومغناطیسی (EMF)، محصولات جانبی حاصل از عبور جریان برق از دستگاه‌های الکترونیکی هستند.
پرتوها به دو دسته‌ی یونیزان و غیریونیزان تقسیم می‌شوند؛ این طبقه‌بندی بر اساس توانایی پرتو در یونیزه کردن اتم‌ها و تأثیر بر پیوندهای شیمیایی صورت می‌گیرد.
پرتوهای با فرکانس بسیار بالا مانند اشعه ایکس و پرتوهای گاما، از جمله پرتوهای یونیزان محسوب می‌شوند که خطرات جدی‌تری برای سلامت دارند.
دستگاه‌های الکترونیکی مدرن، مانند لپ‌تاپ‌ها، می‌توانند میدان‌های الکترومغناطیسی با فرکانس پایین تولید کنند. شدت این میدان‌ها معمولاً در نزدیکی منبع بیشترین مقدار را دارد و با افزایش فاصله از منبع، شدت آن کاهش می‌یابد.
پرتوهای با فرکانس بسیار پایین (ELF) از مدارهای داخلی دستگاه‌ها ساطع می‌شوند، در حالی که پرتوهای رادیویی با انرژی بالاتر (RF) توسط فرستنده‌های بی‌سیم مانند بلوتوث، وای‌فای و شبکه‌های تلفن همراه تولید می‌گردند.
اگرچه این نوع پرتوها در دسته‌ی پرتوهای غیریونیزان قرار می‌گیرند، اما همچنان می‌توانند خطرات مختلفی برای سلامت انسان به‌همراه داشته باشند.
در ادامه، تنها بخشی از اثرات احتمالی تشعشعات میدان الکترومغناطیسی (EMF) غیریونیزان بر سلامت انسان مرور می‌شود.
خطرات سلامتی ناشی از تشعشعات غیریونیزان میدان الکترومغناطیسی (EMF)
میدان‌های الکترومغناطیسی (EMFs) ساطع‌شده از دستگاه‌های همراه، می‌توانند تأثیرات زیستی پیچیده‌ای بر بدن انسان داشته باشند.
مکانیسم‌های اصلی تعامل میان این میدان‌ها و بدن انسان هنوز به‌طور کامل درک نشده‌اند.
اما آنچه می‌دانیم این است که تحقیقات روزافزون نشان می‌دهند که پرتوهای غیریونیزان حاصل از دستگاه‌های همراه ما می‌توانند اثرات زیستی متعددی ایجاد کنند؛ و بسیاری از این اثرات حتی در صورتی رخ می‌دهند که سلول‌ها مستقیماً در اثر گرمای ناشی از این امواج آسیب نبینند.
این موضوع نشان می‌دهد که حتی اگر شدت این پرتوها به حدی پایین باشد که از آسیب گرمایی به سلول‌ها جلوگیری شود، باز هم ممکن است تغییرات زیستی زیانباری در بدن رخ دهد—تغییراتی که شاید حتی خود ما از وجود آن‌ها آگاه نباشیم.
در ادامه به برخی از این اثرات زیستی و الگوهای مرتبط با سلامت اشاره شده است:
آسیب گرمایی – همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، پرتوهای EMF می‌توانند باعث گرمایش دی‌الکتریک شوند. این نوع گرمایش در اثر عبور فرکانس‌های نوسانی از روی سلول‌های بدن ایجاد می‌شود—مشابه فرآیندی که در اجاق‌های مایکروویو برای پخت غذا رخ می‌دهد.
این گرما می‌تواند منجر به مرگ سلولی، آسیب به سلول‌ها یا حتی جهش‌های سلولی شود که در نهایت احتمال بروز سرطان را افزایش می‌دهد.
تأثیر گرمایی این پرتوها به قدرت و فرکانس انرژی الکترومغناطیسی بستگی دارد و با شاخصی به نام نرخ جذب ویژه یا SAR (مخفف Specific Absorption Rate) بر حسب وات بر کیلوگرم (W/kg) اندازه‌گیری می‌شود.
برای پرتوهای الکترومغناطیسی با فرکانس‌های مختلف، استانداردهای ایمنی ملی و بین‌المللی بر اساس شاخص نرخ جذب ویژه (SAR) تعیین شده‌اند تا از آسیب‌های گرمایی به بدن جلوگیری شود.
با این حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند که این استانداردها نیاز به بازنگری دارند، چرا که بر اساس آزمایش‌هایی از اوایل دهه ۹۰ میلادی طراحی شده‌اند و با الگوهای استفاده‌ی امروزی از دستگاه‌های همراه هم‌خوانی ندارند.
🔸 اختلال در خواب – دکتر نیل چری داده‌های مربوط به آسیب سلولی را در مطالعات آزمایشگاهی کنترل‌شده و قابل تکرار بررسی کرد.
او در یکی از این مطالعات نشان داد که سلول‌های سینه‌ی انسان، زمانی که در معرض پرتوهای الکترومغناطیسی (EMR) قرار می‌گیرند، عملکرد هورمون ملاتونین (که نقش مهمی در خواب دارد) کاملاً از بین می‌رود.
علاوه بر این، این نوع پرتوها می‌توانند باعث آسیب‌های طولانی‌مدت به DNA و اختلال در عملکرد سلول‌های بدن شوند.
🔸 مشکلات باروری – بسیاری از مطالعات، بین تابش پرتوهای EMF و بروز مشکلات باروری ارتباط برقرار کرده‌اند.
این پرتوها می‌توانند هم بر باروری مردان و هم زنان اثر بگذارند و حتی جنین در حال رشد را نیز تحت تأثیر قرار دهند، از جمله از طریق تخریب و تکه‌تکه کردن DNA.
مردان به‌ویژه نسبت به این نوع پرتوها آسیب‌پذیرتر هستند، چرا که اندام‌های تولید مثل مردانه در نزدیکی سطح بدن قرار دارند و بیشتر در معرض تابش مستقیم این امواج هستند.
یک مطالعه نشان داد که میدان‌های الکترومغناطیسی (EMFs) مستقیماً بر DNA موجود در اندام‌ها و بافت‌های تولید مثلی تأثیر می‌گذارند؛ به‌ویژه به این دلیل که در این ناحیه حساس (تخمدان‌ها یا بیضه‌ها)، هیچ استخوانی برای محافظت از بافت‌های ظریف وجود ندارد.
در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، مشخص شد که استفاده از لپ‌تاپ‌های متصل به وای‌فای باعث کاهش تحرک اسپرم و افزایش شکستگی یا تخریب DNA اسپرم در انسان می‌شود.
همچنین، یک تحقیق دیگر در آمریکا در سال ۲۰۰۸ نشان داد که استفاده از تلفن همراه، موجب کاهش تعداد اسپرم، کاهش تحرک، کاهش بقاء (viability) و اختلال در شکل طبیعی اسپرم در مردان می‌شود.
در یک مطالعه‌ی هم‌گروهی (cohort) از مرکز تحقیقاتی Kaiser Permanente که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، ۹۱۳ زن در طول دوران بارداری مورد بررسی قرار گرفتند و میزان مواجهه‌ی آن‌ها با پرتوهای میدان الکترومغناطیسی (EMF) به‌صورت دقیق پایش شد.
نتایج این مطالعه نشان داد زنانی که در گروه «مواجهه‌ی بالا» قرار داشتند (که شامل ۷۵٪ از شرکت‌کنندگان می‌شد)، تقریباً سه برابر بیشتر از گروهی که در معرض پرتوهای کمتر بودند، با خطر سقط جنین مواجه شدند.
مشکلات توسعه‌ای – اگر یک نوزاد در رحم مادر تصور شود، مواجهه با پرتوهای EMF می‌تواند اثرات زیستی بسیار بیشتری بر او نسبت به بزرگسالان بگذارد. این به این دلیل است که یک جنین و حتی یک کودک نوپا در حال رشد با سرعت بسیار بالایی است و به دلیل اندازه‌ی کوچک و بافت‌های آبی، پرتوهای EMF می‌توانند بیشتر از بدن آن‌ها عبور کنند. این امر باعث می‌شود که اثرات زیستی بر سلول‌ها در طول رشد کودک افزایش یابد. علاوه بر این، کودکان تا ۶۰ درصد بیشتر از بزرگسالان انرژی جذب می‌کنند، به ازای هر پوند وزن بدنشان.
این میزان مواجهه با پرتوهای الکترومغناطیسی بی‌سابقه است و نسل‌های قبلی هیچ‌گاه چنین تجربیاتی نداشته‌اند.
🔸 تکه‌تکه شدن DNA – پرتوهای EMF می‌توانند عدم تعادل در میزان ROS (گونه‌های فعال اکسیژن) و آنتی‌اکسیدان‌ها ایجاد کنند و مانع از عبور این مواد از غشا به هسته سلول شوند. این پرتوها با DNA تعامل کرده و باعث شکاف‌های خاص در رشته‌های آن می‌شوند که منجر به استرس اکسیداتیو و پاسخ استرسی سلولی می‌شود. زمانی که اکسیدان‌ها یا رادیکال‌های آزاد در سلول کنترل نشوند، مقادیر زیاد آن‌ها می‌تواند باعث بیماری‌های مزمن مانند سرطان‌ها، نکروز (مرگ نورون‌ها) و آسیب به بافت مغز شود. همچنین ممکن است اختلالات عصبی مانند آلزایمر، آسیب نخاعی، مولتیپل اسکلروزیس و صرع را به همراه داشته باشد.
🔸 مطالعه دانشگاه بازل در سوئیس – در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۹ توسط دانشگاه بازل در سوئیس منتشر شد، مشخص گردید که مواجهه با میدان الکترومغناطیسی (EMF) با فرکانس ۵۰ هرتز و چگالی فلکس یک تسلا (یا ۱۰ گاوس) باعث افزایش جزئی اما معنادار تکه‌تکه شدن DNA در یک سلول انسانی می‌شود. یک تسلا چگالی بالاتری نسبت به حد ایمنی در نظر گرفته‌شده برای مواجهه است.
لوکمی – کمیته حفاظت از پرتوهای رادیویی فدرال-استانی-مناطق کانادا در سال ۲۰۰۵ گزارش داد: «نتایج یک تحلیل تجمیعی اخیر از چندین مطالعه اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد که خطر ابتلا به لوکمی در کودکان در خانه‌هایی که سطح میدان‌های الکترومغناطیسی (EMF) آن‌ها بیشتر از ۰.۴ میکروتسلا (۴ میلی‌گاوس) است، دو برابر افزایش می‌یابد.» در سال ۲۰۰۱، یک بررسی توسط آهل‌بوم و همکارانش در مورد رابطه بین EMFها و سلامت انجام شد. آن‌ها نتیجه‌گیری کردند که در معرض بودن به میدان‌های الکترومغناطیسی با بیش از ۰.۴ µT خطر ابتلا به لوکمی در کودکان را دو برابر می‌کند. با این حال، آن‌ها افزودند: «این موضوع در غیاب یک مکانیسم شناخته‌شده یا پشتیبانی آزمایشگاهی قابل تکرار، تفسیر سختی دارد.»
در اکتبر ۲۰۰۱، سازمان بهداشت جهانی (WHO) یک برگه اطلاعات منتشر کرد که رابطه بین پرتوهای فرکانس پایین (ELF) و سرطان را توضیح می‌دهد. بر اساس یافته‌های اولیه، ELF به‌عنوان یک منبع «ممکن است سرطان‌زا» برای لوکمی کودکان شناخته شد.
سرطان – در سال ۲۰۱۶، یک مطالعه جامع و عمیق تحت بررسی همتایان توسط برنامه سم‌شناسی ملی ایالات متحده (NTP) انجام شد. بیش از ۲۵۰۰ رت به سطوح مختلفی از تابش پرتوهای رادیویی (RF) – یکی از انواع پرتوهایی که توسط تلفن‌های همراه منتشر می‌شود – در معرض قرار گرفتند. مواجهه با تابش نشان‌دهنده رابطه‌ای دوز-پاسخ هدایت‌شده بود؛ به این معنا که هرچه رت‌ها تابش بیشتری دریافت کردند، احتمال ابتلا به سرطان‌های نادر مغز و قلب در آن‌ها بیشتر شد.
تومورها در رت‌هایی که در معرض پرتوهای رادیویی قرار نداشتند یافت نشد. در گزارشی که همراه با این مطالعه منتشر شد، محققان اشاره کردند: «با توجه به استفاده گسترده جهانی از ارتباطات موبایلی در میان کاربران در تمامی سنین، حتی یک افزایش بسیار کوچک در بروز بیماری‌های ناشی از مواجهه با [پرتوهای بی‌سیم] می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای سلامت عمومی داشته باشد.»
دانشگاه واشنگتن تحقیقاتی درباره تأثیر پرتوهای الکترومغناطیسی مایکروویو (EMR) بر مغز رت‌ها انجام داد. نتایج این پژوهش نشان داد که DNA دچار شکست‌هایی شده است که با افزایش رادیکال‌های آزاد و افزایش مرگ سلولی مرتبط است. این مطالعه سطوحی از مواجهه را شبیه‌سازی کرده که هنگام استفاده از تلفن همراه در کنار سر تجربه می‌شود.
مؤسسه ملی سرطان آمریکا (NCI) نیز تحقیقاتی روی افرادی که در محیط‌های کاری در معرض امواج مایکروویو بودند، انجام داد. این پژوهش نشان داد که در میان افرادی که ۲۰ سال یا بیشتر در چنین محیط‌هایی کار کرده‌اند، احتمال ابتلا به تومور مغزی تا ۱۰ برابر بیشتر است. سایر مطالعات نیز نشان داده‌اند افرادی که به‌صورت مداوم در معرض پرتوهای الکترومغناطیسی (EMR) قرار دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان سینه قرار می‌گیرند نسبت به افرادی که کمتر در معرض این امواج هستند.
هشدار ارتش ایالات متحده – استاندارد فدرال 1037C دولت آمریکا، پرتوهای الکترومغناطیسی را به‌عنوان «خطرات پرتوهای الکترومغناطیسی» (RADHAZ یا EMR Hazards) تعریف می‌کند. این خطرات ناشی از نصب فرستنده‌ها یا آنتن‌هایی هستند که پرتو الکترومغناطیسی (EMR) تولید می‌کنند. در این سند آمده است که این خطرات زمانی وجود دارند که میدان الکترومغناطیسی (EMF) با شدت کافی تولید شود تا:
-
جریان‌ها یا ولتاژهایی با شدت بالا القا شده یا به‌گونه‌ای به دستگاه‌ها متصل شوند که بتوانند دستگاه‌های الکتروانفجاری یا قطعات انفجاری حساس در سامانه‌های تسلیحاتی، مهمات یا مواد منفجره را فعال کنند؛
-
اثرات زیان‌آور یا آسیب‌زا برای انسان و حیات‌وحش ایجاد کنند؛
-
جرقه‌هایی با شدت کافی برای اشتعال ترکیبات قابل احتراق موجود در محیط به وجود آورند.
هشدار سازمان جهانی بهداشت (WHO) – با استناد به یافته‌های علمی و پزشکی، سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که اثراتی مانند سردرد یا افزایش احتمال بروز سرطان به‌احتمال زیاد ناشی از استفاده از تلفن‌های همراه یا دکل‌های مخابراتی نیستند.
با این حال، نگرانی‌هایی مطرح شده است، به‌ویژه پس از افزایش شدید استفاده از تلفن‌های همراه بی‌سیم و سایر دستگاه‌ها. این ابزارهای الکترونیکی، پرتوهای رادیویی (RF) منتشر می‌کنند و نگرانی فزاینده‌ای وجود دارد که این سیگنال‌های ارسالی ممکن است برای سلامت انسان مضر باشند.
